Banyualit, 3 april/Ubud, 5 april

Na een lange vlucht (12 ½ uur naar Hong Kong en nog eens 4 uur door naar Bali) komen we aan op het vliegveld van Den Pasar. Ayu en Mangku halen ons op. We omhelzen elkaar, wat heerlijk om ze weer te zien! Door de regenachtige bergen rijden we naar het Noorden. In Banyualit worden we verwelkomd door Agus, Desi en Indah, die onze tassen naar de kamer sjouwen. Al voor het eten raken we uitgebreid in gesprek over het project. Maar het belangrijkste vindt Mangku dat we nu geen gasten meer zijn maar familie: ‘You are my brother and my sister now.’ Lang houden we het die avond niet vol, van 8 tot 8 halen we ons slaap in! De volgende ochtend praten we na nasi goreng als ontbijt verder. Mangku heeft vele winkels gecheckt voor de laagste prijzen voor materialen. Het bouwplan is simpel: een plattegrond met niet meer dan twaalf punten en daartussen lijnen waar de pilaren en funderingsbalken komen, de rest zit in Mangku’s hoofd (hopen we). Het restaurant wordt gedraaid naar de weg, krijgt een terrasje (voor ‘lookie, lookie’, aldus Mangku) en op de eerste etage komt het woongedeelte met drie kamers en een dakterras. De inrichting van het restaurant blijft wel gelijk: een eenvoudig open tentje met veel bamboe en met nostalgische ventilatoren. We bekijken ook het woonhuis. Dat is echt aan nieuwbouw toe!

Groene schimmel staat op de muren en het is heel bedompt. Morgen aan de slag dus, nu nog even rustig aan, plan-plan, op de zondag. We gaan met Ayu en Mangku naar hun geboortedorpen en genieten van dat bezoek, van de tempels en de rijstvelden, van de ontmoetingen met familieleden, van de verhalen over hoe Ayu en Mangku elkaar ooit ontmoetten, op de pasar malam.

Geldzaken

Maandag doen we de geldzaken. We halen Desi op van school en wisselen bij de Bank Central Asia het geld dat we cash mee hebben (de helft van de begrote bouwsom) om in roepiah. De helft daarvan, 25 miljoen, storten we op een nieuwe rekening bij BCA van Desi. De andere helft gaat cash in Ayu’s tasje, daar kunnen materialen van gekocht worden en de komende weken de werkers betaald. ‘s Middags sjouwen de familieleden hun spullen het huis uit. In het restaurant, dat voorlopig nog blijft staan, is een deel afgescheiden door kasten, daar slapen Ayu en Mangku nu. De kids zitten in bungalow 3.

De dag erop komen de opgetrommelde broers en neven en wordt de sloop gestart. Dat gaat hard met de muurtjes, met die mokerhamers, ook al gaat het met de hand! Enorme stofwolken stijgen op. Een ander begint de dakpannen van het dak te halen, een derde zet zijn moker op de vloer in.

Het betonijzer arriveert, dat gaat Mangku vlechten voor de fundasi en de pilaren. Alle materialen komen in kleine porties, anders wordt het gejat of geleend. Ze worden in de bananenplantage naast Sunset gestald. Als ik zie hoe hard ze aan de gang gaan hebben we er veel vertrouwen in. Als het huis plat ligt zullen ze het geld ook hard nodig hebben voor de wederopbouw. Ze willen in twee maanden klaar zijn, maar voor de grote inwijdingsceremonie wachten ze op Eddie begin juli. Ondertussen worden we vooral ’s avonds verwend door Ayu. We eten met de hele familie en het is een plezier om met elkaar te zijn, lekker te eten, veel te praten en veel te lachen. Mangku is een entertainer. Homestay wordt homesaté, ‘s ochtends drinkt hij een ‘lekker bakkie koffie’. Desi schaamt zich soms voor haar gekke vader maar Indah doet juist weer lekker mee . En Ayu ? Zij ziet alles aan met een brede en gelukkige glimlach.

Banyualit, 11 april

We zijn, na een paar dagen wandelen in Ubud (midden-Bali), met steeds ’s middags veel regen, en na twee heerlijke en zonnige, droge dagen in het noordwestelijke Pemuteran (prachtig gesnorkeld bij het eiland Menjangan) met onze huurauto weer teruggekeerd bij de familie in Banyualit. Leuk om ze weer te zien, heerlijk ayam betutu gegeten. En zeer onder de indruk van de vorderingen bij de sloop. Veel ligt nu plat, het is een grote puinhoop. Tijdens het slopen worden al de gaten gegraven voor de pilaren en de fundering, en er wordt door een ploeg van een man en vrouw of tien (vrienden, familieleden) enorm hard gewerkt. Het is maar goed dat hier de Arbo-dienst niet langs komt, ze klauteren op hun slippertjes tegen muren op, lopen over smalle planken, staan zonder stofmaskers te slopen, hebben dunne werkhandschoentjes aan. Maar wel veel plezier met elkaar, en Mangku is de zeer opgewekte spil van alles. Ayu en haar oudere zus zorgen voor drinken en eten.

Upacara

Vanochtend vroeg was er de upacara, de inwijding, van de fundasi. De vrouwelijke priester kwam langs met een mand vol potjes, fruit, wierook, bloemetjes. Ook Ayu had de nodige offers gemaakt, o.a. met eieren, om de goden gunstig te stemmen en te bedanken voor alle hulp. Helaas voor Car lag het kippetje al netjes op de offers, het doden hebben we gemist. Mangku en Ayu waren prachtig gekleed, en ook wij hadden onze sarongs aan. Boven op een grote berg modder en puin werd het ritueel voltrokken. Het slopen ging ondertussen met groot geraas en stofwolken door! Het begon met gebeden van de priester en Ayu en Mangku, rijst strooien, water sprenkelen etc. Alle gaten voor de pilaren kregen zo een behandeling.

Daarna mochten we met Mangku naar de huistempel; Ayu moest verstek laten gaan want net op dat moment werden de zakken ’semen’ gebracht (cement dus, zakken van 50 kg!). Ayu checkt of alles conform afspraken is! Dus daar zitten wij op het kleine plateautje met vier kleine tempeltjes in de hete zon te luisteren naar Mangkus gebeden. We verstonden er natuurlijk niets van, maar we hoorden wel vaak Eddie en onze namen genoemd. Met een bloem in de gevouwen handen dankten we samen met Mangku de goden voor een gunstig gesternte. Een uurtje daarna was het gat voor de eerste pilaar gereed en werden alle offers inclusief de kip netjes in het gat vol grondwater gelegd en bedekt met zware stenen.

Fundasi

Daarna konden de nette kleren uit en werd er weer hard verder gewerkt. Mangku met een wollen muts op! We fotograferen uiteraard alles. Nu, rond een uur of half 5, staan er al zes pilaren (van de 12) van betonijzer. Later maakt Mangku er bekisting (is ook in het Indonesisch bekisting) om heen en kan er beton gestort worden. Ondertussen hebben wij op een plaat triplex een groot bord op de weg gemaakt: HATI-HATI ADA PROYEK! (voor de leken: Voorzichtig! Werk in Uitvoering). En op de achterkant: Hier helpt de stichting Friends of Bali! Om onszelf nuttig te maken hebben we vervolgens een paar uur dakpannen zitten schrobben, zodat ze hergebruikt kunnen worden. Samen met de vrouwen, we zaten onder de modderspatten, we hadden een hoop fun met elkaar. Zelfs de kleine Indah hielp mee!

Na een paar uur moesten we van Ayu stoppen, zichtbaar verlegen dat wij ons in het zweet zaten te werken.

Concluderend kunnen we zeggen dat de zaken met enorme doortastendheid worden aangepakt. Mangku en Ayu kunnen nauwelijks slapen van de opwinding. En ondertussen hebben we enorm veel plezier met elkaar, zoals gisteravond toen we met Agus aan de gitaar liedjes hebben zitten zingen. I Lu, een nichtje van 17 dat bij Ayu en Mangku in de keuken helpt, viert voor het eerst van haar leven haar verjaardag. Met Desi hebben we in Singaraja een hangertje, oorbellen en ring uitgezocht en ze ontvangt ze stralend: ‘Too much nice for me’.

Banyualit, 17 april

Geen zorgen meer over de regentijd hoor, die is na zo’n dag of acht gelukkig voorbij en we hebben nu, op een enkele bui na, mooi weer.

Hard werken

Gisteren teruggegaan naar Banyualit, nog geen uurtje rijden. Daar weer enthousiast begroet, ook door alle werkmannen en vrouwen, die alles over ons weten geloof ik, tijdens de pauze wordt er flink bijgekletst door hen. Half zeven beginnen ze, half 10 is het tijd voor een glas kopi bali en een halve zoete aardappel, om twaalf uur lunch met een enorme bak rijst en wat groente, en dan weer werken tot 5 uur. Die lui worden nooit dik zo! Het werk vordert goed, de pilaren staan, de betonijzers voor de tussenliggende balken liggen er, de bekisting wordt aangebracht en vandaag is er al beton gestort. Alles met de hand, emmertjes doorgeven, zelfs Ayu’s oude vader helpt mee. De fundasi is veruit het meeste werk van het project. Mangku is nog steeds zeer opgewekt en tevreden met de voortgang.

Prijsstijgingen

Gisteravond na het diner met de familie over de financiën gesproken. Een probleem is de enorme prijsstijging van materialen door enerzijds de tsunami en anderzijds de enorm gestegen olieprijzen (met tientallen procenten, door heel Indonesië heen worden er ‘demonstrasis’ gehouden). Ayu is tot nu toe per saldo zo’n 15% meer kwijt. Ze zaten er flink over in, en Ayu legde samen met Desi uit dat ze nadat ze al zoveel hadden gekregen, niet over die stijgingen durfde en wilde beginnen. We hebben afgesproken een oplossing te zoeken en ook dat ze nu zo snel mogelijk alles bestellen, om verdere stijgingen voor te zijn. Om die reden zijn we ook vandaag naar de bank gegaan om voor de nodige gelden te zorgen. We proberen voor het einde van de reis in ieder geval het afgesproken bedrag op de rekening van Desi te krijgen. Overigens, de bureaucratie op de banken kent geen grenzen. Veel papiertjes, zegeltjes, stempels zetten en kopieën maken voor het innen van Travellers Cheques of voor een storting.

Na twee heerlijke laatste dagen in Ubud brengt Gusti, de vriendelijke jongen van ons homestay Arjana II, ons op de brommer in twee shifts naar het centrum, waar we Ayu, Desi en Mangku treffen. Wat zijn we inmiddels vertrouwd met elkaar geworden. Mangku is zeer gelukkig als ik hem met bli (Balinees voor oudere broer) aanspreek. Onderweg naar het vliegveld horen we over de laatste vorderingen: de pilaren zijn gestort, een bamboesteiger voor de vloer van de eerste etage wordt voorbereid, Mangku gaat ook daarvoor betonijzer vlechten. En weer voegt Mangku toe: ‘And now I am very happy!’. Ondertussen smullen van de heerlijke zoete mangistans die Ayu mee heeft.

Terug naar ons koude kikkerland

Bij het vliegveld drinken we een laatste drankje met elkaar. Mangku steekt zijn onafscheidelijke kreteksigaretje op (Dji Sam Soe) en zegt grijnzend: ‘This is pitamien’. Wij overhandigen de stapels roepiahs die we de afgelopen dagen bij elkaar hebben weten te flappentappen: zo hebben we de 100 miljoen bereikt. Ayu stopt ze met tranen in de ogen in haar tasje. Mangku schetst zijn droom: als we met pensioen zijn gaan we samen zitten genieten op zijn dakterras: ‘I like like that’. Wij niet minder en we bedanken voor de heerlijke dagen die we bij ze geweest zijn, voor de gezelligheid en warmte waarmee we in de familie werden opgenomen. Dat geeft ons een rijk gevoel!

De toekomst

Uiteraard zijn we zeer benieuwd hoe de bouw voltooid wordt. Belangrijk is dat het toerisme op Bali aantrekt – de eerste voortekenen zijn gunstig – zodat Ayu en Mangku met hun nieuwe restaurant de nodige inkomsten kunnen verwerven. De stichting is nog niet klaar. We gaan zoeken naar financiën voor mogelijke overschrijdingen van de begroting en zullen ook nieuwe plannen maken. In het dorp zijn er nog genoeg mensen die hulp verdienen!

PS Hoe ging het verder?

Vele jaren zijn inmiddels verstreken. Jaarlijks bezoeken we onze familie en zien we dat het restaurant floreert. Voor de grond waarop het restaurant staat is een lening door de Vrienden van Bali afgelost. De kinderen zijn groot geworden, trouwen  en zwermen uit. Ayu en Mangku genieten van de kleinkinderen die zijn geboren. Agus en zijn vrouw Komang nemen steeds meer Sunset Ayu Restaurant en Bungalows over, Desi is getrouwd en uit huis vertrokken, Indah is getrouwd en runt met haar man een toko in Singaraja. Mangku en Agus zorgen voor extra inkomen door met hun boten, dankzij de Vrienden van Bali voorzien van nieuwe buitenboordmotoren, toeristen de zee op te nemen om dolfijnen te zien en te snorkelen.  Met veel plezier zien we dat het de familie goed gaat.

Leiderdorp, april 2018